تصور کنید محموله‌ شما آماده ارسال است؛ شاید باری حساس، ارزشمند یا تصمیمی مهم برای ورود به تجارت بین‌المللی گرفته‌اید. روش‌های مختلفی پیش روی شماست: فریت بار، پست سریع بین المللی، حمل ترکیبی و ده‌ها انتخاب دیگر…

اما آیا تا به حال فکر کرده‌اید چه نهادی در پشت‌صحنه این فرآیندها، استانداردها و اسناد حمل‌ونقل را تعیین و یکپارچه می‌کند؟

واقعیت این است که هیچ سازمان، توافق‌نامه یا سندی در صنعت حمل‌ونقل کالا به اندازه FIATA شناخته‌شده و تأثیرگذار نیست؛ نهادی بین‌المللی که از سال ۱۹۲۶ با هدف تدوین استانداردها، اسناد متحدالشکل و چارچوب‌های حرفه‌ای حمل‌ونقل فعالیت می‌کند.

در این مقاله همراه ما باشید تا ببینیم فیاتا دقیقاً چیست، بارنامه فیاتا چه کاربردی دارد و این نهاد چه نقشی در واردات، صادرات و کسب‌وکارها ایفا می‌کند.

فیاتا چیست و چرا اهمیت دارد؟

به زبان ساده، فیاتا مخفف عبارت «Fédération Internationale des Associations de Transitaires et Assimilés»  یا به انگلیسی “International Federation of Freight Forwarders Associations” است، یک فدراسیون بین‌المللی که از سال ۱۹۲۶ برای هماهنگ‌سازی و استانداردسازی خدمات شرکت‌های حمل و نقل بین‌المللی فعالیت می‌کند.

وقتی بدانید فیاتا چیست و با اصول آن آشنا باشید، شما از حالت «صرفاً ارسال‌کننده کالا» به «بازیگر حرفه‌ای در زنجیره تأمین بین‌المللی» تبدیل خواهید شد!

اما این تعریف فقط شروع ماجراست. فیاتا نه‌تنها یک اصطلاح در لجستیک بین‌المللی است، بلکه یک راهنمای عملی برای شرکت‌های حمل‌ونقل، بازرگانان و هرکسی است که در حوزه واردات یا صادرات فعالیت دارد. اما چه چیزی باعث می‌شود چنین سازمانی تا این حد مهم باشد؟ این چند نکته را در نظر بگیرید:

استانداردسازی اسناد

تصور کنید محموله‌ای دارید که باید از طریق چند کشور، با چند وسیله‌ی حمل جابه‌جا شود: زمینی، دریایی و هوایی. در این مسیر، هرگونه اشتباه یا اسناد ناهماهنگ ممکن است باعث تأخیر یا جریمه شود. فیاتا با معرفی اسنادی مانند «بارنامه فیاتا (FIATA Bill of Lading)» مسیر را ساده‌تر می‌کند.

به‌عنوان مثال، در همکاری اخیر با IATA، فیاتا استانداردهای جهانی برای عملیات کارگو هوایی (Air Cargo) را مرتفع کرده است تا مسیرها ایمن‌تر و قابل اعتمادتر شوند.

اعتبار و اعتماد بین‌المللی

وقتی شرکت حمل و نقلی عضو یا مرتبط با فیاتا باشد، یعنی این شرکت خود را به استانداردهای جهانی متعهد کرده است؛ اگر شما واردکننده یا صادرکننده هستید، همکاری با شرکتی که با فیاتا آشناست یا از اسناد فیاتا استفاده می‌کند، می‌تواند ریسک‌ها را کاهش دهد و هزینه‌های پنهان را کمتر کند.

فیاتا در حمل و نقل بین‌المللی

فیاتا در زنجیره لجستیک بین‌المللی، مانند یک پل عمل می‌کند که شرکت‌های حمل، فرستندگان، گیرندگان و نهادهای نظارتی را به هم متصل می‌کند. خدماتی که شرکت‌های فورواردری تحت این چارچوب ارائه می‌دهند شامل بسته‌بندی، بارگیری، ترخیص گمرکی، بیمه و مسیرهای چند مدلی حمل است.

نقش فیاتا در حمل و نقل بین‌المللی

همان‌طور که پیش‌تر دیدیم، فیاتا یک چارچوب حرفه‌ای است برای تجار، شرکت‌های حمل و نقل، واردکنندگان و صادرکنندگان. اما این چارچوب دقیقاً در عمل چه می‌کند؟

۱. تدوین استانداردها و اسناد متحد

یکی از مهم‌ترین کارهای FIATA، ایجاد یک زبان واحد برای فعالیت شرکت‌های حمل‌ونقل در سطح جهانی است. برای مثال، اسنادی مانند بارنامه فیاتا (FBL) یا سایر فرم‌های “مدرک فیاتا” استانداردسازی شده‌اند تا مسیر تجارت بین‌المللی برای همه واضح‌تر شود.

۲. نمایندگی و دفاع از حقوق فعالان صنعت

FIATA  با شرکت در مجامع جهانی مانند World Trade Organization و همکاری با نهادهای بین‌المللی، نماینده شرکت‌های حمل‌ونقل و فورواردرها در سطح جهانی می‌شود. این بدان معنی است که وقتی شما در مسیر حمل بین‌المللی فعالیت می‌کنید، قوانین یا مقررات جدیدی مطرح می‌شود،  FIATA تلاش می‌کند منافع شما را نمایندگی کند.

۳. ارتقای کیفیت خدمات و توانمند کردن اعضا

از آموزش حرفه‌ای گرفته تا انتشار راهنماها، مجلات و دوره‌های تخصصی، FIATA کمک می‌کند که شرکت‌های حمل و نقل در سطح جهانی به‌روز باقی بمانند.

۴. تسهیل تجارت و زنجیره تأمین کالا در دنیا

وقتی شما محموله‌ای را از ایران به کشور مقصد ارسال می‌کنید، با چالش‌های متعددی روبه‌رو هستید: مستندات متفاوت، مقررات گمرکی، ترانزیت چند‌مدالی، تغییرات غیرمنتظره. فیاتا با ایجاد یک شبکه جهانی، اسناد مشترک و استانداردهای ثابت، به ساده‌تر شدن این فرآیندها کمک می‌کند.

مهم‌ترین مدرک فیاتا چیست؟

فیاتا برای ایجاد وحدت در زبان و شیوه حمل‌ونقل بین‌المللی، مجموعه‌ای از اسناد استاندارد تدوین کرده که در سطح جهانی از اعتبار برخوردارند. در ادامه، پنج سند کلیدی را معرفی می‌کنیم:

۱. FIATA FCR (Forwarders Certificate of Receipt) گواهی دریافت فورواردر فیاتا

این سند توسط فورواردر صادر می‌شود و نشان می‌دهد که او محموله را تحویل گرفته و متعهد شده است آن را طبق دستور فرستنده ارسال کند.

کاربرد اصلی: زمانی‌که فروشنده (Exporter) کالا را بر اساس قرارداد EXW (تحویل در محل کارخانه) فروخته باشد، می‌تواند با ارائه FCR ثابت کند که کالایش را به عامل حمل داده است و این وظیفه‌اش پایان یافته است.

نکته مهم: این سند قابل معامله (Negotiable) نیست؛ یعنی نمی‌توان آن را دست‌به‌دست کرد یا مالکیت کالا را منتقل کرد.

۲. FIATA FCT (Forwarders Certificate of Transport) گواهی حمل فورواردر فیاتا

در این سند، فورواردر تعهد می‌کند که محموله را تا مقصد حمل کند. برخلاف FCR، این سند ممکن است تعهدی برای حمل واقعی باشد.

کاربرد: وقتی فروشنده یا خریدار باید سندی داشته باشد که نشان دهد محموله در مسیر است یا تحویل گرفته شده، از FCT استفاده می‌شود.

نکته: معمولاً سند «حمل» محسوب می‌شود، نه فقط دریافت، بنابراین مسئولیت بیشتری را برای عامل حمل ایجاد می‌کند.

۳. FIATA FBL (FIATA Multimodal Transport Bill of Lading) بارنامه فیاتا

یکی از مهم‌ترین اسناد فیاتا است؛ سندی قابل معامله (Negotiable) که برای حمل چندرسانه‌ای (مثلاً ترکیبی از دریا، راه، هوایی) طراحی شده است.

کاربرد ویژه: وقتی کالا از مسیرهای مختلف عبور می‌کند و چند نوع وسیله نقلیه دارد، FBL به‌عنوان سند مالکیت بار و قرارداد حمل استفاده می‌شود.

نکته: چون قابل معامله است، برای بانک‌ها، بیمه‌ها و ترخیص کالا اهمیت ویژه‌ای دارد.

۴. FIATA FWB (FIATA Multimodal Transport Waybill) رسید انبار فیاتا

مشابه FBL است اما قابل معامله نیست (Non-Negotiable). یعنی مالکیت کالا را منتقل نمی‌کند.

کاربرد: زمانی‌که نیاز به سند رسمی حمل دارید ولی قصد ندارید از قابلیت معامله یا انتقال مالکیت استفاده کنید.

نکته: برای شرکت‌های حمل‌ونقل که بار را از نقطه A به B می‌برند ولی فروشنده یا بانک نیازی به سند معامله‌شدنی ندارند، گزینه‌ای مناسب است.

۵. FIATA FWR (FIATA Warehouse Receipt) رسید انبار فیاتا

این سند مخصوص انبارداری بین‌المللی است؛ وقتی کالا در انبار نگه‌داری می‌شود، این مدرک نشان می‌دهد کالا در کنترل انباردار قرار دارد.

کاربرد: برای بارهایی که قبل یا بعد از حمل باید نگه‌داری شوند، یا زمانی‌که انبارداری تنها بخشی از فرآیند حمل است.

نکته: گاهی برای ترخیص، بیمه یا تضمین حمل، این سند به‌عنوان مدرکی رسمی استفاده می‌شود.

داشتن سند مناسب به شما کمک می‌کند تا ریسک‌های حقوقی، مالی، ترخیص و مالکیت را کاهش دهید.اگر شرکت حمل یا فورواردری که انتخاب کرده‌اید، از اسناد فیاتا استفاده می‌کند یا عضو فیاتا باشد، سطح اعتماد و کیفیت خدمات افزایش می‌یابد.

چرا عضویت در فیاتا برای شرکت‌های حمل‌ونقل و فورواردری مهم است؟

اگر تاکنون به این فکر افتاده‌اید که «فیاتا چیست؟» و چه تأثیری می‌تواند بر کسب ‌و کار شما داشته باشد؟ پاسخ کوتاه این است: فیاتا فدراسیونی بین‌المللی که استانداردهای خدمات حمل ‌و نقل کالا را تدوین می‌کند و اعتبار حرفه‌ای آن‌ها را ارتقا می‌دهد. عضویت در این نهاد بین‌المللی به‌معنای قرار گرفتن در یک شبکه جهانی، استفاده از استانداردهای حرفه‌ای و اعتماد بیشتر برای انتخاب شرکت حمل بار است.عضویت در فیاتا، شرکت فورواردری را وارد یک مسیر حرفه‌ای می‌کند که استانداردهای آن در سطح بین‌المللی شناخته‌شده‌اند ضمن اینکه، اسناد، قراردادها و فرم‌هایی را استفاده خواهد کرد که برای ترخیص، انواع روش‌های حمل بار و تعامل با شرکای خارجی طراحی شده‌اند.

کلام آخر

اگر در ایران در حوزه واردات، صادرات یا ترانزیتی فعالیت دارید، توصیه می‌شود هنگام انتخاب شرکت حمل و نقل بین‌المللی، این نکات را در نظر بگیرید: «آیا شرکت با استانداردهای فیاتا فعالیت می‌کند؟»، «آیا مدرک فیاتا را صادر می‌کند؟» و… این پرسش‌ها می‌توانند به انتخابی بهتر برای حمل بار شما منجر شوند. در این خصوص، پست بین المللی سپکس در زمینه حمل و نقل بین‌المللی، آماده است تا شما را در مسیر انتخاب مناسب‌ترین روش حمل، استفاده از اسناد استاندارد فیاتا، ترخیص کالا و تحویل در مقصد همراهی کند.

سوالات متداول