قرارداد حمل و نقل چیست؟ یکی از اساسی‌ترین اسناد تجاری در صنعت حمل‌ونقل است. این قراردادها با مشخص‌کردن حقوق و تعهدات طرفین در فرایند انتقال کالا از مبدأ به مقصد، به ایجاد یک چارچوب حقوقی و قانونی مشخص کمک می‌کنند که این امر موجب افزایش اطمینان و اعتماد طرفین به فرایند حمل بار می‌شود.
همچنین، این قراردادها با تعیین مقررات و استانداردهای مشترک در زمینه‌های مختلف از جمله بسته‌بندی، اسناد حمل، مسئولیت‌ها و غیره، موجب یکپارچگی و همسان‌سازی فرایندهای حمل‌ونقل در سطح بین‌المللی می‌شوند که خود موجب کاهش هزینه‌ها و زمان‌بندی انتقال کالا شده است.
باتوجه‌به تنوع روش‌های حمل‌ونقل، از جمله حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوایی، هر یک از این قراردادها ویژگی‌های خاص خود را دارند. به طور مثال در مورد حمل‌ونقل جاده‌ای، در قراردادها به موضوعاتی مانند مسئولیت‌های راننده، زمان تحویل، بیمه و مدیریت ریسک پرداخته می‌شود و یا در مورد پست اکسپرس هوایی به‌عنوان یکی از روش‌های حمل بار هوایی، قراردادها در مقایسه با سایر روش‌های ارسال بار، دارای ویژگی‌ها و الزامات متفاوتی است که باید در تنظیم و اجرای آنها لحاظ شوند.
بیشتر بخوانید: حمل و نقل مرکب
قرارداد حمل‌ونقل چیست؟
یکی از انواع قراردادهای تجاری است که شرایط و آثار حقوقی مشخصی را تعیین می‌کند و در قانون تجارت و قانون مدنی به آن اشاره شده است. این قرارداد یک سند الزام‌آور است که میان فرستنده کالا و شرکت حمل‌ونقل بسته می‌شود. در این قرارداد، متصدی حمل‌ونقل متعهد می‌شود که کالای مشخصی را از مبدأ به مقصد نهایی انتقال دهد و فرستنده نیز متقابلاً متعهد به پرداخت هزینه حمل می‌گردد.
درباره انواع شرکت های حمل و نقل بیشتر بدانید.🥰
مسئولیت متصدی در این قرارداد، مسئولیت امانی است. به‌عبارت‌دیگر، متصدی فقط در صورت تعدی و تفریط در انجام وظایف خود، مسئولیت خواهد داشت. او موظف است کالا را مطابق با شرایط قرارداد، نگهداری و به مقصد تحویل دهد و در صورت بروز خسارت ناشی از اقدامات او، مسئولیت‌پذیر خواهد بود.
همانند سایر قراردادها، این قراردادها نیز شامل شرایط و ضوابطی است که حدود، حقوق، وظایف و تعهدات فرستنده و متصدی حمل‌ونقل را تعیین می‌کند. این شرایط و ضوابط قابل‌مذاکره بین طرفین یا نمایندگان آنها است و در متن قرارداد درج می‌شود. التزام به رعایت این موارد، به آن وجه قانونی می‌بخشد.
چرا باید از قرارداد حمل‌ونقل بین‌المللی استفاده کنیم؟
قراردادهای حمل‌ونقل بین‌المللی در واقع اسناد قانونی هستند که شرایط، مسئولیت‌ها و مقررات مربوط به جابه‌جایی کالاها از یک نقطه‌به‌نقطه دیگر را مشخص می‌کنند. این قراردادها نقش محوری در تسهیل تجارت و همکاری‌های اقتصادی فرامرزی ایفا می‌کنند.
قراردادهای حمل‌ونقل بین‌المللی از تولید صنعتی گرفته تا کشاورزی، خرده‌فروشی و… مورداستفاده قرار می‌گیرند. در واقع، این قراردادها شریان حیاتی شبکه‌های جهانی عرضه و تقاضا محسوب می‌شوند.
قراردادهای حمل‌ونقل مشخصاً شرایط و مسئولیت‌های هر طرف را تعریف می‌کند که این امر از بروز اختلافات و عدم تفاهم جلوگیری کرده و حقوق و منافع هر یک از طرفین در آن تضمین می‌شود. همچنین، وجود قرارداد رسمی باعث ایجاد شفافیت و اعتماد بین طرفین می‌شود و از طرفی در صورت بروز اختلاف، قرارداد می‌تواند به‌عنوان مبنای قانونی برای رسیدگی به موضوع و اعمال حقوق طرفین استفاده شود.
شرایط انعقاد قرارداد حمل‌ونقل
این قرارداد باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که حقوق و تعهدات هر یک از طرفین (فرستنده کالا، شرکت حمل‌ونقل و گیرنده کالا) به‌روشنی مشخص باشد و هیچ‌گونه ابهامی در آن وجود نداشته باشد. قراردادهای حمل‌ونقل به‌عنوان یکی از انواع قراردادهای تجاری، نقش بسزایی در تسهیل و تضمین فرایند ارسال بار از مبدأ به مقصد ایفا می‌کنند. آگاهی از این شرایط به طرفین قرارداد کمک می‌کند تا با شناخت کامل از تعهدات و مسئولیت‌های خود، نسبت به تدوین قراردادی جامع و منطبق با نیازهای خود اقدام کنند. برای اینکه یک قرارداد معتبر و قابل‌اجرا باشد، باید این شرایط به طور کامل رعایت شوند:
- تعیین مبدأ و مقصد: در قرارداد حمل‌ونقل، باید مبدأ (محل بارگیری) و مقصد (محل تخلیه) کالا به‌صورت دقیق مشخص شود.
- تعیین نوع کالا: نوع کالای مورد حمل‌ونقل باید در قرارداد به‌صورت دقیق بیان شود. این امر به‌منظور تعیین نوع وسیله نقلیه و شرایط حمل‌ونقل ضروری است.
- تعیین وزن و حجم کالا: اندازه و ابعاد کالا (وزن و حجم) باید در قرارداد به طور دقیق مشخص شود تا بتوان شرایط حمل را متناسب با آن تعیین کرد.
- تعیین مبلغ کرایه: میزان کرایه یا هزینه حمل‌ونقل کالا باید به‌صورت دقیق در قرارداد درج شود.
- تعیین تاریخ حمل: زمان و تاریخ انجام عملیات حمل بار باید در قرارداد به طور شفاف تعیین شود.
قرارداد حمل‌ونقل هوایی
در قرارداد حمل‌ونقل هوایی، فرستنده کالا و شرکت هواپیمایی توافق می‌کنند تا کالا را از طریق هوا از یک فرودگاه به فرودگاه دیگر جابه‌جا کنند. این قرارداد معمولاً به‌صورت بارنامه هوایی AirWay bill تنظیم می‌شود که سندی رسمی است که وجود چنین قراردادی را ثابت می‌کند. در واقع زمانی که صاحب کالا آن را به متصدی حمل تحویل می‌دهد، بارنامه‌ای دریافت می‌کند که خود به معنی قرارداد حمل‌ونقل هوایی محسوب می‌شود. این سند حاوی جزئیاتی است که برای هر دو طرف ضروری است:
- مشخصات فرستنده و گیرنده کالا
- مبدأ و مقصد بار
- توضیحات کامل در مورد کالا (نوع، تعداد، وزن، حجم)
- شماره مرجع بارنامه
- تاریخ صدور بارنامه
- اطلاعات شرکت حمل‌ونقل هوایی
- هزینه‌های حمل و بیمه
- شرایط و ضوابط
نکات مهم در تنظیم قرارداد حمل‌ونقل
قرارداد حمل‌ونقل نقش بسیار مهمی در تضمین انتقال مطمئن بار و تحویل به‌موقع آن از مبدأ به مقصد دارد. این قرارداد باید به‌گونه‌ای تنظیم شود که حقوق و تعهدات هر یک از طرفین (صاحب کالا و متصدی حمل‌ونقل) به‌درستی تعریف و مشخص گردد.
- تعیین دقیق مشخصات کالا: : در قرارداد، مشخصات کامل کالا از جمله نوع، وزن، حجم، ارزش و سایر ویژگی‌های مرتبط باید درج شود. این موارد برای شناسایی کالا و تعیین مسئولیت‌های حمل‌ونقل بسیار مهم هستند.
- تعیین مبدأ و مقصد حمل‌ونقل: مبدأ و مقصد حمل‌ونقل باید به‌صورت دقیق در قرارداد مشخص شود. همچنین می‌توان مسیر و روش‌های حمل‌ونقل را نیز درج نمود.
- تعریف زمان‌بندی تحویل کالا: در قرارداد، زمان‌بندی دقیق تحویل کالا در مبدأ و مقصد باید مشخص شود. همچنین شرایط و جرایم احتمالی در صورت تأخیر نیز باید در نظر گرفته شود.
- بیمه و تضمین‌های لازم: در قرارداد باید پوشش‌های بیمه‌ای و نوع تضمین‌های مالی برای تأمین خسارات احتمالی به‌صورت کامل درج شود.
- حل‌وفصل اختلافات: روش‌های حل‌وفصل اختلافات احتمالی میان طرفین باید در قرارداد مشخص شود (مانند داوری، دادگاه صالح و…)
- می‌توانید شرایط پست درب‌به‌درب را نیز در قرارداد اضافه کنید.
- سایر مفاد قرارداد: موارد دیگری مانند شرایط فسخ قرارداد، حقوق و تعهدات طرفین و سایر شرایط اجرایی نیز باید در قرارداد گنجانده شوند.
- پس از توافق بر سر تمامی شرایط، قرارداد را به امضای طرفین (صاحب کالا و متصدی حمل‌ونقل) برسانید تا از اعتبار قانونی آن اطمینان حاصل کنید.
تیم حقوقی شرکت پست بین‌المللی سپکس با تسلط بر قوانین و مقررات روز در زمینه مذاکره و انعقاد قراردادهای حمل‌ونقل، می‌تواند به بهینه‌سازی شرایط و حقوق قراردادی در این زمینه به افراد و شرکت‌ها مشاوره و یاری دهد.
سؤالات متداول
تقسیم‌بندی قرارداد حمل‌ونقل بر اساس روش حمل بار انجام می‌شود. براین‌اساس انواع قرارداد حمل زمینی، حمل بار هوایی و قرارداد حمل دریایی قابل‌تنظیم است.
این قرارداد حمل کالا به طور معمول شامل کالاهای عمومی و معمول می‌شود و موارد استثنایی نیازمند توافقات جداگانه و مقررات خاص هستند. به طور مثال کالاهای خطرناک و مواد منفجره مشمول این قرارداد نمی‌شوند و نیازمند مجوزهای ویژه هستند.
مهم‌ترین مواردی که در یک قرارداد حمل باید به آن اشاره کرد عبارت‌اند از: تعیین مشخصات کالای مورد حمل (نوع، حجم، وزن، ارزش)، تعیین مبدأ و مقصد حمل، مهلت تحویل کالا به مقصد، شرایط بارگیری، حمل و تخلیه کالا، هزینه حمل و شرایط پرداخت آن، حقوق و تعهدات متقابل فرستنده و متصدی حمل
